قرارداد BOT چیست؟ پایگاه خبری مناقصات پارس نماد

تاریخ انتشار: 1403.12.23
زمان تقریبی مطالعه: 9 دقیقه

قرارداد BOT چیست؟ این سوالیست که معمولا سرمایه گذاران در آغاز فعالیت خود با آن مواجه میشوند. بی او تی از جدیدترین و کارآمدترین روش های مشارکت در ساخت پروژه های بزرگ است.
این قرارداد اقتصادی در سال های اخیر بسیار مورد توجه بخش خصوصی و سازمان های دولتی قرار گرفته است. پیمان بی او تی به معاملاتِ بزرگِ ساخت و بهره برداری مربوط میشود. معمولا طرف اصلی این معاهدات، ارگان های دولتی هستند.
اگر قصد دارید در احداث طرح های زیرساختی به عنوان سرمایه گذار مشارکت کنید، لازم است با مفهوم بی او تی و کاربرد آن آشنا باشید.
به دلیل اهمیت آگاه سازی بخش خصوصی، خبرگزاری پارس نماد داده ها جدیدترین مفاهیم و قوانین سرمایه گذاری را به اطلاع فعالین این حوزه می رساند. به همین منظور در اینجا به تشریح کامل قرارداد BOT و بایدها و نبایدهای آن می پردازیم.

تعریف عبارت BOT

قرارداد BOT (Build Operate Transfer) نوعی طرح اقتصادی است که در آن دولت با مشارکت سرمایه گذار اقدام به ساخت پروژه ای در مقیاس بزرگ می نماید.
Build= ساخت- شرکت خصوصی پروژه را احداث می کند.
Operate= بهره برداری- شرکت خصوصی یا کنسرسیوم در زمان تعیین شده پروژه را بهره برداری مینماید.
Transfer= انتقال یا واگذاری- در پایان دوره بهره برداری، مالکیت پروژه به نهاد عمومی یا دولت واگذار میشود.
ساخت، بهره برداری و انتقال سه فاز اصلی سرمایه گذاری در طرح های زیرساختی را تشکیل میدهند.

قرارداد BOT چیست؟
پیمان احداث- ساخت، بهره برداری- استفاده از درآمد و کسب سود و واگذاری- انتقال از تکنیک های اقتصادی عصر جدید است که در کشورهای در حال توسعه طرفداران زیادی دارد.
اغلب پروژه ها مانند ساخت پل، جاده، احداث نیروگاه های تولید برق و... توسط دولت انجام میشود. این در حالیست که جوامع در حال توسعه برنامه های سنگین مالی را با مشارکت سرمایه گذار اجرا میکنند.
دلیل ورود سرمایه گذار به قراردادهای احداث و بهره برداری، افزایش توان بخش خصوصی و صرفه اقتصادی بیشتر است. پروژه های مشارکت سرمایه گذاری در قالب مناقصه برگزار میشوند.
توافقنامه ساخت، بهره برداری و انتقال روشی است که شرکت خصوصی متعهد میشود برای انجام پروژه های زیرساختی بزرگ، سرمایه گذاری لازم را انجام دهد. در واقع بی او تی روش اصلی تامین مالی پروژه های زیرساختی و عظیم محسوب می شود. با این روش، دولت، امتیاز ساخت و بهره برداری از پروژه را به شرکت سرمایه گذار منتقل نموده و در مقابل، بخش خصوصی بودجه مورد نیاز دولت را تامین میکند. سرمایه گذار پس از اتمام کار و استفاده از درآمدهای حاصله، پروژه را در زمان مقرر به دولت تحویل میدهد.

انواع قراردادهای BOT
چارچوب اصلی قراردادهای مشارکت در احداث و سرمایه گذاری، ساخت، بهره برداری و انتقال میباشد. بی او تی به عنوان روش پایه مشارکت سرمایه گذاری از این چارچوب پیروی میکند و سایر روشها از آن مشتق میشوند.
بی او تی درواقع اصطلاح کلی برای معاهدات سرمایه گذاری محسوب می شود و چندین زیرمجموعه دارد که عبارتند از:
•   BOO: ساخت، تملک و بهره برداری
•   BOOT: ساخت، تملک، بهره برداری و واگذاری
•   DBFO: طراحی، ساخت، تامین مالی و بهره برداری
•   DBOT: طراحی، ساخت، بهره‌ برداری و انتقال
•   DCMF: طراحی، احداث، مدیریت مالی و تأمین مالی
•   BRT/BIT: ساخت، اجاره یا رهن و واگذاری
•   BOR: ساخت، بهره برداری و تجدید امتیاز
•   BT: ساخت، واگذاری آنی
•   ROT: بازسازی، تملک و واگذاری
•   ROO: بازسازی، تملک و بهره برداری
•   MOT: نوسازی، تملک، بهره برداری و واگذاری
•   BTO: ساخت، واگذاری و بهره برداری

مراحل قرارداد BOT
1. تصمیم گیری و امکان سنجی
امکان سنجی یا Feasibility Study به شناسایی و امکان عملی شدن یک طرح اقتصادی اشاره دارد. دولت در اولین قدم، قابلیت تجاری سازی ایده و طرح مورد نظر را بررسی میکند. در صورت اطمینان از بازگشت سرمایه و موفقیت آمیز بودن طرح اقتصادی، برنامه ریزی های بعدی را انجام میدهد.
2. فراخوان مناقصه
گام دوم، دعوت از پیمانکاران برای اجرای پروژه ها از سوی سازمان دولتی است. آگهی فراخوان مناقصه در رسانه های معتبر از جمله پارس نماد اطلاع رسانی میگردد. اسناد مناقصه نیز توسط ارگان دولتی یا صاحب پروژه تدوین شده و در اختیار شرکت کنندگان قرار می گیرد.
3. برگزاری مناقصه
پیمانکاران واجد شرایط با شرکت در مناقصه، پیشنهادهای مالی و فنی خود را اعلام میکنند. پیشنهادهای ارائه شده باید منطبق با اسناد فراخوان و در پاکت های مخصوص (الف، ب و ج) قرار گیرد. برای اطلاعات بیشتر در خصوص محتویات این پاکات به مطلب " مدارک موجود در پاکات مناقصه چیست؟ " مراجعه کنید.
4. بررسی پیشنهادها و انتخاب پیمانکار برنده
ارگان دولتی، پیشنهاد پیمانکاران را بررسی نموده و با توجه به سوابق و توانایی مالی آنها، بهترین گزینه را انتخاب میکند.
پیمانکار برنده موظف است تضامین مربوطه از جمله تضمین انجام تعهدات را به کارفرما ارائه نماید. برای ارائه تضمین در هر مرحله از پیمان، باید مهارت کافی در این زمینه داشته باشید. در این خصوص پیشنهاد می کنیم مقاله " همه چیز در مورد تضمین قراردادها " را برای آشنایی بیشتر با تضمین معاملات مطالعه کنید.
5. تنظیم قراردادها
قبل از شروع طرح، انعقاد قرارداد مربوط به ساخت و خرید تجهیزات، قراردادهای بیمه، توافقنامه نهایی انجام پروژه و امضای آنها الزامی است. اعطای تسهیلات بانکی نیز از فرایندهای لازم برای آغاز طرح میباشد.
6. اجرای طرح
پس از تنظیم قراردادها و توافق طرفین، طرح مورد نظر به مرحله اجرا میرسد. 0 تا 100 عملیات ساخت و احداث، مطابق اسناد و توافقنامه های امضا شده توسط پیمانکار انجام میشود.
7. بهره برداری
پیمانکار یا شرکت خصوصی در مدت زمان تعیین شده پروژه را بهره برداری میکند. در این دوره شرکت مجاز است از پروژه کسب درآمد نماید. درآمدزایی از طریق حمایت های دولتی یا دریافت هزینه خدمات از کاربران تحقق می یابد.
8. انتقال طرح به دولت
مرحله پایانی همه قراردادهای بی او تی، انتقال و واگذاری مالکیت پروژه به دولت است. انتقال پروژه به کارفرما بعد از مدت تعیین شده و پس از کسب درآمد صورت می گیرد.

مهمترین کاربردهای قرارداد بی او تی
•   احداث فرودگاه ها و توسعه خطوط هوایی
•   احداث و توسعه پالایشگاه ها، مجتمع های پتروشیمی و صنعت نفت
•   ساخت سد، اسکله، خدمات قایقرانی و دیواره های ساحلی
•   احداث و توسعه خطوط راه آهن
•   ساخت و توسعه بزرگراه ها، تونل ها و پل ها
•   ساخت و توسعه سیستم های تصفیه فاضلاب
•   راه های آبی و تجهیزات مربوط به کشتیرانی
•   پروژه های مربوط به شبکه های ارتباطی، مخابراتی و ماهواره ای
•   تجهیزات زیربنایی بهداشتی و آموزشی
•   احداث نیروگاه ها و برق رسانی

مزایا و معایب
قراردادهای بی او تی همچون سایر توافقنامه های مشارکت در سرمایه گذاری، مزایا و معایبی برای هر دو طرف دارند که عبارتند از:
مزایا
•   تسریع احداث پروژه:
یکی از مهمترین مزایای قرارداد ساخت، بهره برداری و انتقال سرعت بخشیدن به پروژه هاست. بخش خصوصی غالبا برای افزایش بهره وری، پروژه ها را در سریعترین زمان احداث می کند.
•   کاهش هزینه ها:
تسریع در ساخت و احداث پروژه بالتبع کاهش هزینه ها را به دنبال خواهد داشت. اجرای پروژه به دست پیمانکار در روش مشارکت سرمایه گذاری معمولا با کمترین هزینه انجام میشود.
•   انتقال مالکیت به دولت:
از مزایای بی او تی این است که مالکیت پروژه کاملا به بخش خصوصی واگذار نمی شود و مالک نهایی پروژه دولت است. مالکیت دولت با هدف بهره وری جامعه و آبادانی کشور صورت می گیرد.
•   جبران کمبود سرمایه های دولتی:
با این روش، دولت کمبود سرمایه های خود را با کمک سرمایه گذار داخلی یا خارجی جبران نموده و در نهایت مالک پروژه خواهد شد.
•   اشتغال زایی:
ورود بخش خصوصی به پروژه های دولتی به کاهش بیکاری و اشتغال زایی کمک شایانی میکند. زیرا بکارگیری نیروی انسانی در فعالیت های پیمانکاری از الزامات پیشبرد پروژه است.
معایب
•   پیچیدگی زیاد:
معاهده بی او تی برخلاف ظاهر ساده، پیچیدگی های زیادی درون خود دارد. یکی از این پیچیدگی ها وجود افراد و قراردادهای متعدد می باشد که ممکن است باعث سردرگمی شود.
•   خطر ایجاد انحصار:
ماهیت عقد بی او تی، احداث طرح زیربنایی به نفع دولت و همه آحاد مردم است. اما در مواقعی ممکن است شرکت خصوصی به تعهدات خود عمل نکند و جنبه عمومی طرح را فراموش کند! بنابراین نظارت سفت و سخت دولت در این زمینه الزامیست.
•   تغییر سیاست ارزی:
مشاوران اقتصادی و حقوقی شرکت سرمایه گذار معمولا با مطالعه و تحقیقات کامل، درآمد حاصله از پروژه و سیاست های ارزی را پیش بینی میکنند. با این حال ممکن است در آینده، پروژه تحت تاثیر نوسانات ارز و تغییرات قانونگذاری دچار دگرگونی های غیرقابل پیش بینی شود. در اکثر مواقع بخش خصوصی ریسک ها و پیامدهای به وجود آمده را بر عهده نخواهد گرفت!
•   جدید بودن:
بی او تی در سراسر دنیا قراردادی نوین محسوب میشود. به دلیل جدید بودن این نوع قرارداد، هنوز جنبه های مختلف آن از جمله شهرسازی، محیط زیست و مباحث حقوقی به طور دقیق بررسی نشده است.

اهمیت قرارداد BOT در ایران
مقررات و قوانین ایران، بی او تی را در پروژه های سرمایه گذاری کاملا به رسمیت می شناسند. در چند دهه اخیر، قراردادهای بسیاری مبنی بر ساخت، بهره برداری و واگذاری در پروژه های زیربنایی بزرگ دیده میشود که هدف همه آنها عمران و آبادانی کشور است.
علاوه بر سرمایه گذاری داخلی، قانون حمایت و تشویق سرمایه گذاری خارجی نیز در طرح های کشاورزی، معدنی و صنعتی در سال 1380 به تصویب رسید. بند ب ماده 3 این قانون، معاهده ساخت، بهره برداری و واگذاری را از روش های مورد تایید ورود و خروج سرمایه خارجی بیان میکند.
اما همچنان به دلیل جدید بودن قرارداد بی او تی، تعریف دقیقی از جنبه های مختلف آن ارائه نشده است.

نمونه قرارداد BOT در ایران با سرمایه گذاران خارجی:
1- توافق نامه شرکت ایهاگ آلمان و مپنا اینترنشنال با سازمان توسعه برق ایران به منظور تاسیس نیروگاه گازی چهل ستون اصفهان.
2- قرارداد بین شرکت ملی صنایع پتروشیمی و شرکت میت سوئی و شرکا از کشور ژاپن. این توافقنامه به منظور احداث و بهره‌برداری از یک مجتمع برای تولید، انبار، حمل ‌و نقل و بازاریابی صدور الفین ها، آروماتیک‌ ها، سود کوستیک و سایر فرآورده‌های پتروشیمی و شیمیایی به امضا رسید.

نمونه مناقصات BOT سرمایه گذاری داخلی در سایت پارس نماد:
1- مناقصه و مزایده فراخوان شناسایی سرمایه گذار به روش ساخت، بهره برداری و انتقال BOT
موضوع: احداث و بهره برداری از سالن ورزشی. کارفرما: شرکت آب و فاضلاب خوزستان.
2- فراخوان مناقصه و مزایده عمومی دعوت به مشارکت و سرمایه گذاری در منطقه 12 در قالب BOT.
موضوع: ساخت، مرمت، بازسازی، تجهیز، بهره برداری و انتقال باغ علاءالدوله. کارفرما: شهرداری منطقه 12 تهران.
3- فراخوان ارزیابی کیفی مناقصه و مزایده سرمایه گذاری BOT
موضوع: اجرای طرح احداث مخزن گاه شهید مهدوی در بندرعباس استان هرمزگان. کارفرما: شرکت ملی مهندسی و ساختمان نفت ایران.

جمع بندی
قرارداد بی او تی از تکنیک های جدید تامین مالی دولت محسوب می شود. در این توافقنامه، شرکت خصوصی متعهد می شود بودجه مورد نیاز دولت را برای اجرای طرح فراهم نموده و آن را احداث کند. سرمایه گذار در ازای احداث پروژه می تواند طی دوره معینی از منافع آن بهره مند شود. پس از پایان بهره برداری، سرمایه گذار، پروژه را به شکل کامل به دولت تحویل میدهد.
پیمانکاران بخش خصوصی برای انجام پروژه های ساخت، بهره برداری و واگذاری باید به مناقصه های BOT حوزه کاری خود دسترسی داشته باشند. یکی از راه های سریع و مقرون به صرفه برای اطلاع از برگزاری مناقصات، ثبت نام در سامانه پارس نماد داده ها میباشد. با عضویت در این سایت، علاوه بر فراخوان های مناقصه و استعلام به مزایده های متنوع از سراسر کشور دسترسی خواهید داشت.
مناقصه امروز