چگونه ثروت گازی به بحران ملی تبدیل شد؟

شرح آگهی

به گزارش پایگاه خبری پارس نماد داده ها، گاز طبیعی به عنوان یک عنصر ارزشمند در عصر گذار انرژی، با دارا بودن اهداف توسعه پایدار، از میان سوخت‌های فسیلی به تنها سوخت گذار از اقتصاد کربنی به اقتصاد پایدار تبدیل شده است.

ایران با دارا بودن 35 درصد از بزرگ‌ترین میدان گازی جهان یعنی میدان پارس جنوبی و دومین ذخایر گازی جهان عملا در عرصه‌ی تجارت جهانی گاز طبیعی نقشی ندارد. عدم بهره‌وری از مزیت نسبی در میدان پارس جنوبی و وقوع ناترازی گاز، ناشی از نقص ساختاری در نظام قیمت‌گذاری و سرمایه‌گذاری است که هزینه فرصتِ تبدیل ثروت طبیعی به سرمایه اقتصادی را به بحران داخلی تبدیل کرده است. این شکست، محصول نادیده گرفتن مکانیسم‌های بازار در تخصیص بهینه منابع و فقدان راهبرد کلان برای عبور از اقتصاد رانتی به اقتصاد مولد است. ناتوانی در تبدیل ذخایر گازی به سرمایه مولد و ارزش افزوده اقتصادی، بزرگترین هزینه فرصت را برای ایران ایجاد کرده است. هر مترمکعب گاز صرف‌شده در مصرف بی‌ضابطه داخلی، معادل از دست رفتن درآمد ارزی حاصل از صادرات و محرومیت از خلق زنجیره ارزش در صنایع پایین‌دستی است.

این غفلت از محاسبه بهای واقعی منابع، اقتصاد را از مسیر بهره‌وری به سمت اتلاف ثروت ملی سوق داده است. آمارهای رسمی نشان می‌دهد سهم میدان گازی پارس جنوبی از کل تولید گاز طبیعی کشور از ۱۰ درصد در سال ۱۳۸۵ به بیش از 70 درصد در سال ۱۴۰۳ افزایش یافته است. با این حال، این رشد چشمگیر، صرفاً کمّی و در جهت مصرف داخلی گاز در بخش‌های مختلف اقتصادی کشور به‌ویژه بخش خانگی بوده و شاهد ارتقای کیفی متناسب در بهره‌و مطابق آمار شرکت ملی گاز تا سال 1402 حدود 94 درصد شهرها و 80 درصد روستاهای کشور گازکشی شده هستند. این موضوع نگرانی‌ها را درباره بهره‌برداری صرفاً کمی از بزرگترین میدان گازی کشور بدون توجه به شاخص‌های کیفی و توسعه فناورانه افزایش داده است.

وابستگی اقتصاد ایران به درآمدهای نفتی، باعث غفلت از سرمایه‌گذاری راهبردی در میدان پارس جنوبی شده و این فرصت استثنایی برای تبدیل شدن به قطب انرژی منطقه را به چالشی داخلی تبدیل کرده است. این رویکرد با تقویت بیماری هلندی، نه تنها بخش غیرنفتی را تضعیف کرده، بلکه با تمرکز بر صادرات خام‌فروشی، از خلق ارزش افزوده پایدار در زنجیره تولید محروم مانده است. بحران سرمایه‌گذاری در پارس جنوبی میدان پارس جنوبی که تامین‌کننده اصلی امنیت انرژی ایران محسوب می‌شود و 73 درصد از گاز کشور از این میدان تامین می‌شود، به دلیل کمبود سرمایه‌گذاری در فناوری‌های فشارافزایی، روند افول ساختاری را آغاز کرده است. یافته‌های مرکز مطالعات زنجیره ارزش نشان می‌دهد پس از دو دهه برداشت از ذخایر میدان پارس جنوبی هم‌ اکنون این میدان به نیمه عمر خود رسیده است و فشار آن به صورت خطی در حال کاهش است.

به شکلی که از سال ۱۴۰۱ ، به ازای هر سال، ۵ الی ۷ درصد افت فشار مخزن اتفاق افتاده است. لذا با توجه به تعداد پالایشگاه‌ها و آرایش چاه‌ها، به شکل میانگین هر سال ۱ یا ۲ ترین گازی یعنی ۲۵ میلیون متر مکعب گاز طبیعی در روز )معادل مصرف یک استان در روز ( از مدار تولید خارج خواهد شد. این افول که نتیجه مستقیم برداشت گاز از میدان پارس جنوبی بدون باز تزریق سرمایه است، مدل اقتصادی ایران در بهره‌برداری از منابع را به چالش کشیده است. این وضعیت، آسیب‌پذیری مدل اقتصادی مبتنی بر فروش منابع طبیعی بدون ارزش ‌افزایی را آشکار کرده است. ادامه این روند در شرایطی که ایران در شرایط رکود اقتصادی قرار دارد، نه تنها امنیت انرژی داخلی را تهدید می‌کند، بلکه جایگاه ایران در معادلات انرژی جهان را نیز به خطر خواهد انداخت. تبدیل ثروت گازی به بحران ملی وضعیت گاز طبیعی ایران نمونه کلاسیک یک «تراژدی منابع» مدرن است که در آن سه شکست ساختاری همزمان، اقتصاد انرژی کشور را به مرز ورشکستگی کشانده است. در سطح خرد، «قیمت‌گذاری غیراقتصادی» با ایجاد یارانه پنهان، منجر به «شکست بازار» کامل در تخصیص بهینه منابع شده است. این امر نه تنها «کشش قیمتی تقاضا» را مخدوش کرده، بلکه «هزینه فرصت» مصرف گاز را به طور سیستماتیک نادیده گرفته است.

گاز طبیعی یک منبع استراتژیک و تمام‌شدنی است که مدیریت خردمندانه آن سنجه امنیت انرژی و توسعه پایدار ملی محسوب می‌شود. بهره‌برداری از گاز بدون توجه به افق بلندمدت و عدم سرمایه‌گذاری راهبردی در حفظ و توسعه ظرفیت‌های تولید، نه تنها امنیت انرژی کنونی را تهدید کرده، بلکه با نقض حقوق نسل‌های آینده، سرمایه ملی را به شکلی غیرقابل جبران تحلیل برده است. این رویکرد، ارزش ذاتی این منابع را کاهش داده و ثروت کشور را به مخاطره می‌اندازد. از منظر نهادی، حکمرانی ناکارآمد انرژی با ایجاد انگیزه‌های معکوس(تعارض منافع)، منافع خاص را بر رفاه عمومی غالب ساخته است. این شکست نهادی کشور را در «تله کارایی» گرفتار کرده که در آن هزینه‌های کوتاه‌مدت اصلاحات، مانع تحقق منافع بلندمدت می‌شود.(اکوایران)

انتهای پیام/ خبرنگار پایگاه خبری پارس نماد